Szach-Mat: Przez koszykówkę do wolności
W sierpniu minęło dwadzieścia pięć lat od Igrzysk Olimpijskich w Barcelonie. Imprezy wyjątkowej, gdyż odbywającej się praktycznie tuż po wydarzeniach z przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, które przyniosły niepodległość krajom bałtyckim.
Litwa, Łotwa i Estonia wreszcie mogły wystąpić pod swoimi flagami, a nie, jak dotąd, pod czerwonym sztandarem z sierpem i młotem. Były to też pierwsze igrzyska zjednoczonych Niemiec, a jednocześnie ostatnie dla Czechosłowacji.
Sportowe zmagania w Barcelonie przyniosły nam prawdopodobnie najlepszą drużynę w dziejach koszykówki – historyczny „Dream Team” ze Stanów Zjednoczonych. Amerykańska ekipa przez igrzyska przeszła jak burza, wygrywając każdy mecz różnicą średnio 44 punktów i zdobywając złoto w meczu przeciwko Chorwacji.
Po raz pierwszy w barwach USA na Olimpiadzie wystąpili aktywni gracze NBA, a pośród nich znalazły się prawdziwe legendy basketu, np. Michael Jordan, Larry Bird, Magic Johnson czy Karl Malone. Wyniki i styl kadry USA nie pozostawiły wątpliwości – byli to prawdziwi dominatorzy, którzy w stu procentach zasłużyli na przydomek „Dream Team”.
Inna drużyna marzeń
Trzecie miejsce na barcelońskich Igrzyskach zdobyła koszykarska reprezentacja Litwy, której losy zainspirowały litewsko-amerykańskiego reżysera Mariusa A. Markevičiusa do stworzenia w 2012 roku znakomitego filmu dokumentalnego pt. „The Other Dream Team” (pol. Inna drużyna marzeń, lit. Kita svajonių komanda).
Dzieło Markevičiusa nie opowiada jedynie o drodze Litwinów do brązowego medalu, ale, być może przede wszystkim, patrzy na wydarzenia w Barcelonie w szerszej perspektywie historycznej. Po pięćdziesięciu latach sowieckiej okupacji Litwa w końcu mogła wystąpić pod żółto-zielono-czerwoną flagą. Olimpiada w Katalonii była prawdziwym „wyzwoleniem” dla narodu litewskiego. Dzięki filmowi ludzie na całym świecie mogą poznać znaczenie koszykówki dla Litwinów, słuchając m.in. o tym, jak basket pomagał przetrwać zesłańcom na Syberii czy prześladowaniu najlepszych litewskich sportowców przez KGB i inne służby.
Całej historii niezwykłego smaczku dodaje fakt, że w meczu o brązowy medal w Barcelonie Litwa musiała zmierzyć się z tzw. „Wspólną reprezentacją”, a więc zespołem złożonym z zawodników z… większości byłych republik Związku Radzieckiego (w jej skład oczywiście nie wchodzili sportowcy z krajów bałtyckich).
Występujący w filmie Valdas Adamkus (były prezydent Litwy) wspomina, że był to mecz z gatunku live or die. Litwini stanęli na wysokości zadania i pokonali przeciwnika 82-78, a mecz stał się symbolem odradzającej się Republiki Litewskiej, walczącej o swoją wolność.
Amerykanie ruszyli z pomocą
Jedną z najciekawszych historii przedstawionych w dokumencie jest sprawa amerykańskiej grupy rockowej Grateful Dead – wielkich fanów koszykówki. Muzycy, po tym, gdy dowiedzieli się, że litewscy koszykarze otrzymali bardzo niski budżet na IO w 1992 roku, postanowili zatroszczyć się o ich trudną sytuację finansową i zafundowali koszykarzom podróż do Hiszpanii.
Na inny gest zdobył się artysta Greg Speirs z Nowego Jorku, który zaprojektował dla Litwinów specjalne koszulki, które zostały wykonane w technice tie-dye. Barwy t-shirtów odpowiadały barwom flagi Republiki Litewskiej, zaś w centralnej części koszulki znalazł się szkielet wykonujący wsad do kosza. Speirs wyznał, że ów kościotrup ma symbolizować feniksa odrodzonego z popiołów.
Wspomnienia, wzruszenia, radość
W trwającym prawie półtorej godziny filmie wypowiada się ogromna grupa osób związanych z koszykówką i polityką. Usłyszymy chociażby Arvydasa Sabonisa oraz Šarūnasa Marčiulionisa, którzy zaledwie cztery lata wcześniej na Olimpiadzie w Seulu musieli walczyć dla kadry ZSRR. Wówczas obiecano im, że będą mogli wyjechać i grać na Zachodzie, jeżeli tylko sowiecka reprezentacja zdobędzie złoty medal w koszykówce mężczyzn. Ten cel został zrealizowany, jednak do NBA początkowo trafił jedynie Marčiulionis, który w 1989 roku stał się pierwszym koszykarzem z ZSRR w historii amerykańskiej ligi. Sabonis w tym samym czasie wybrał grę w Hiszpanii, zaś do NBA trafił dopiero sześć lat później.
Dokument ukazuje również wspomnienia Amerykanów na temat reprezentacji Litwy. Byli koszykarze NBA, trenerzy czy działacze (np. Bill Walton, Dan Majerle, Chris Mullin czy David Stern) z wielkim zapałem opowiadają o niesamowitych chwilach w Barcelonie. Komentator Jim Lampley nie kryje nawet łez wzruszenia, gdy wspomina o uczuciu, które towarzyszyło Litwinom w momencie zobaczenia flagi swojego kraju na imprezie takiego kalibru.
Nie brakuje również osób stricte związanych z wydarzeniami przełomu dekad na Litwie, np. wspomnianego już byłego prezydenta Valdasa Adamkusa oraz Vytautasa Landsbergisa, jednego z założycieli Ruchu Niepodległości Litwy Sąjūdis i głowy Państwa Litewskiego w latach 1990-1992.
„The Other Dream Team” pomaga zrozumieć miłość narodu litewskiego do koszykówki, a zarazem pokazuje niesamowite pragnienie wolności i uwolnienia się spod jarzma komunistycznego okupanta. Jest pozycją obowiązkową dla każdego zainteresowanego kulturą i historią najnowszą naszych sąsiadów.
Komentarze
Marta
Mateusz, swietny tekst – nie wszedzie mozna przeczytac o historii koszykowki innej niz ta amerykanska, a jednak z akcentem NBA. Dzieki za link 🙂